Program działań dla ograniczenia zanieczyszczeń obszarowych

W przypadku zbiornika zaporowego, jakim jest Zbiornik Sulejowski, program rekultywacji nie może ograniczać się jedynie do obszaru samego zbiornika. Ze względu na ciągły dopływ wód rzekami program ograniczenia eutrofizacji zbiornika powinien objąć całą zlewnię rzeki Pilicy i dotyczyć zarówno ograniczenia punktowych jak i obszarowych źródeł zanieczyszczeń. Dzięki podjętym przez władze lokalne i regionalne oraz sektor przemysłowy działaniom inwestycyjnym zwiększającym ilość i efektywność oczyszczalni ścieków następuje stopniowa redukcja zanieczyszczeń punktowych.  Niestety redukcja zanieczyszczeń obszarowych nie jest tak prosta i wymaga opracowania odpowiednich systemowych rozwiązań. Dzięki dofinansowaniu przez Komisję Europejską i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej projektu LIFE+ EKOROB zastanie przygotowany dla zlewni Pilicy programu spójnych, innowacyjnych rozwiązań z wykorzystaniem biotechnologii ekohydrologicznych opartych dla trwałego ograniczenia zanieczyszczeń obszarowych w dorzeczu Pilicy przyczyniający się do poprawy jakości wód Zbiornika Sulejowskiego.
Punktem wyjścia dla stworzonego programu jest weryfikacja i integracja istniejących danych odnośnie zanieczyszczeń dochodzących do zbiornika ze zlewni bezpośredniej a także rzekami Pilicą i Luciążą, na podstawie danych uzyskanych z WIOŚ, IMGW, PIG, OSCHR oraz badań własnych.
Kwantyfikacja emisji związków fosforu i azotu pochodzenia punktowego i obszarowego w zlewni Pilicy zostanie  prowadzona z wykorzystaniem modelu MONERIS (MOdelling Nutrient Emissions in RIver Systems; Leibniz-Institute of Freshwater Ecology and Inland Fisheries, Germany). Najważniejszą cechą modelu jest, iż uwzględnia on zarówno łatwe do identyfikacji duże zrzuty zanieczyszczeń punktowych oraz trudne z uwagi na skomplikowany charakter procesów formowania się odpływu źródła zanieczyszczeń obszarowych. Analizy zarówno dostawy biogenów, jak i ich obiegu są prowadzone w szczegółowym podziale na tzw. „ścieżki”- drogi dostawy: zrzuty ze źródeł punktowych (komunalnych oczyszczalni ścieków, zrzutów przemysłowych, itp.) oraz ładunki wnoszone do wód powierzchniowych wraz z: opadem atmosferycznym, z wodami gruntowymi, z wodami płytkiego drenażu, z wodami spływu z powierzchni nieprzepuszczalnych obszarów zurbanizowanych, z produktami erozji, z odpływem powierzchniowym (rys.1).
Procesy migracji zanieczyszczeń modelowane są w środowisku programowym łączącym analizy statystyczne na danych liczbowych z metodami analitycznymi środowiska Geograficznych Systemów Informacji (GIS). Format wyników modelowania pozwala na wyświetlanie ich w GIS w postaci map z edytowalnym zbiorem atrybutów (mapy: emisji, retencji oraz ładunków biogenów w tym przewidywanych koncentracji w środowisku oraz granicznych koncentracji biogenów).

Rys. 1 Schemat dostawy biogenów w zlewni, wg wytycznych modelu MONERIS.

Program działań dotyczyć będzie ograniczenia zanieczyszczeń obszarowych w zlewni Pilicy położonej powyżej zbiornika Sulejowskiego i obejmować będzie 41 gmin. Celem programu działań jest poprawa naruszonych standardów jakości środowiska i przywrócenie wymaganych standardów jakości wód powierzchniowych i podziemnych w kontekście wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej, Polityki Ekologicznej Państwa oraz Foresightu Regionalnego. Program działań opracowywany w ramach projektu LIFE+ EKOROB oprócz działań z zakresu rolniczej sfery produkcyjnej będzie obejmował wykorzystanie innowacyjnych ekohydrologicznych biotechnologii, jak również działania uzupełniające m.in. instrumenty prawne, administracyjne i ekonomiczne.

Zdefiniowano poniższy zakres elementów do uwzględnienia w ramach przygotowywania programu działań:

1. Charakterystyka warunków naturalnych zlewni Pilicy ze szczególnym uwzględnieniem części położonej powyżej Zbiornika Sulejowskiego, w tym np.: opis położenia geograficznego, klimatu, zarys budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych, obszary chronione przyrodniczo, itp.;

2. Charakterystyka społeczno-gospodarcza zlewni Pilicy, w tym np.: demografia, profil gospodarczy, użytkowanie terenu, itp.;

3. Monitoring wód oraz ocena stanu wód zlewni (aspekt ilościowy i jakościowy) zlewni Pilicy powyżej Zbiornika Sulejowskiego oraz zlewni bezpośredniej Zbiornika Sulejowskiego

4. Identyfikacja presji i oddziaływań antropogenicznych w postaci: (1) punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń, (2) rozproszonych źródeł emisji zanieczyszczeń, w tym źródła obszarowe, (3) poborów wody, (4) obiektów hydrotechnicznych;

5. Przewidywane kierunki rozwoju terenu wynikające z wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego (strategii rozwoju województw), studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ze szczególnym uwzględnieniem aspektu gospodarki wodnej;

6. Perspektywiczny scenariusz rozwoju terenu na podstawie dostępnych dokumentów planistycznych lub zastosowania modelu (MONERIS);

7. Identyfikacja głównych problemów gospodarki wodnej w górnej części zlewni Pilicy (powyżej Zbiornika Sulejowskiego) na podstawie wyników ankietyzacji władz samorządowych w 37 gminach;

8. Cele środowiskowe ustalone na mocy art. 4 RDW oraz odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych – wyciąg z Planu gospodarowania wodami obszaru dorzecza Wisły, w tym także obszary chronione + ewentualnie wykazy (rdw – pgw);

9. Program działań przewidzianych do realizacji w zlewni własnej Zbiornika Sulejowskiego

10. Program działań przewidzianych do realizacji w górnej części zlewni Pilicy;

11. Wykaz podmiotów i władz właściwych do podejmowania działań wraz z analizą podstaw prawnych;

12. Analiza kosztowa programu działań wraz ze wskazaniem źródeł finansowania;

13. Ocena wpływu programu działań na stan środowiska wodnego i przyrodniczego w zlewni Pilicy w tym Zbiornika Sulejowskiego;

14. Przygotowanie programu działań w formie instrukcji dla decydentów

15. Promocja instrukcji wśród organów wrażających program działań i odpowiednich za planowanie przestrzenne

16. Podsumowanie procesu przekazywania społeczności lokalnej informacji o Programie działań;